2012/05/17

Gloga

GLOGA: Hizkuntzen garrantzia Harrera Planan

Blogan esaten dugun bezala hizkuntzak beharrezkoak diren komunikaziorako tresnak dira. Ikasle berriak herrira eta eskolara heltzen direnean, haietako batzuk gure hizkuntzak ez dakizkite. Beharrezkoa da denon laguntza eta elkarlana eta haien ama-hizkuntzei tokia eman behar diogu euren nortasunaren parte delako. Ikus ondorengo gloga, egoera hori islatzen saiatu naiz baliabide erakargarri desberdinak erabiliz.



 Blog honetan Haur Hezkuntzan hizkuntzak duen garrantziaz aritzen naiz behin eta berriz. Hala ere, IKTei espazio txiki bat eskaintzen diet duten garrantziagatik eta curriculumeko arlo bat izateagatik. Ondorengo testuan IKTek (Informazio eta Komunikaziorako Teknologiak) hezkuntzan zertan eta nola eragin duten azaltzen da.
  Iñaki Larreak eta Jose Ramón Vitoria Arrasateko Unibertsitateko irakasleek idatzitako artikulua "IKTak, hezkuntza aireberritzeko aitzakia", ondorengo mapa kontzeptualan islatzen saiatu naiz.


2012/05/01

   Hizkuntza amaren sabelean gaudenetik hasten gara lantzen, batik bat amaren hizkuntza izango dena. Haurrak txikiengana hizkera eta tonu bereziarekin zuzentzen gara. Zergatik egiten dugu? Hizkuntz zehatzen kontua da hori? Euskaran ere gertatzen da?

  Jose Inazio Ansorenak "Argia" aldizkarian argitaratutako ondorengo artikuluan aurreko galderak erantzuten ditu.

HAUR-HIZKERA

 Ez da gaur eguneko kontua. Ezta axola txikia duen arazoa ere ez. Hizkuntza gehienek mendeetan zehar, haurrekin hitz egiteko modu berezia garatu izan dute. 

Hizkuntza guztiek haurrei aurreko urteetan nola hitz egin behar zaien erabakitzerakoan, sakoneko abiapuntu hauetan oinarritu dira:
  • Mendeetako saiakerek erakutsi duten Hizkuntza beraren sailkapenean: ondo imitatu ahal izateko aurrenik garbiro bereizi behar duen hitungairentzat zer den zail eta zer erraz. Oso ondo probatutako eta bere doaiak ederki frogatutako pedagogian beraz.
  • Hizkuntzarekin lotuta dagoen estetika zentzuan: berezko eufonia eta kakofoniaren ezagutza konturatu gabe ematen zaio haurrari lehenengo unetik.
  • Hau ez da gainera molde gogor eta bakarrean ematen. Haurra jaio aurretik eta jaioberritan, sehaska abestietako formula ia eufonia hutsetan hasten bada ere, piskana garatuz eta aberastuz joaten da bere gorputzaren eta inguruaren ezagutza zehatz samarra eskaini arte.
Euskaraz ere, beste hizkuntza bizietan bezala, haur hizkera honen tradizio ederra dago. Baina galtzen ari da, neurri handi batean, besteak beste, etxeko giroan erabiltzen den hizkera batez ari garelako. Eta askotan etxean daudenek ezin dutelako hautxo hori txikitandik euskaldundu beraiek ere euskaldun berriak direlako… edo erdaldunak.
Hona euskaraz haur txikiekin hitz egiterakoan kontuan hartzen diren arau batzuk:
  1. Haurrari beti zuka egiten zaio. Gaur egun zenbait lekutan zabaldu diren hiketa ohiturak bestelakoak izan arren, tradizioan zazpi-zortzi urte arte (beti ere haurraren arauera) ez da erabili izan.
  2. Helduentzat pertsona gramatikalen banaketa oso kontzeptu erraza eta objektiboa iruditzen bazaigu ere, ez da horrela. Honegatik, haur txikitxoen hizkuntzan bi pertsona besterik ez da izaten: haurra bera eta beste guztia. Eta maiz haurra bera ere hirugarren pertsona gisan hartzen da. Nork egin du hau? Osabak egin du? (Eta hizketan osaba ari da) Anttonek egin du? (Eta Antton haurra da).
  3. Lexiko bildumak eginda daude eta garbi azaltzen dute haurraren inguruko munduari dagozkiola hizkuntzak horretarako sortutako hitz bereziak. Eguneroko haur normal baten jardunarekin lotzen dira hitz berezi horiek: apunbala, alolo, apatx, txitxi… Ondo egindako kontzeptu aukeraketa dago hizkera berezi honen oinarrian.
  4. Kontzeptuez gainera, hitz horien formari dagokionean zailtasun mailaketa garbia dago:
    • Gehienak bi silabakoak edo silaba bakarrekoak dira (gutxi batzuk hirukoak) eta maiz onomatopeien antzeko errepikapenak egiten dituzte (taka-taka, koko-koko…)
    • Fonemen aukeraketa modu egokian egin da. Bokalak aukeratzen dira hiruko sisteman (a-e-o edo a-i-u-, inoiz ez batera, esaterako, a-e-i). Eta kontsonanteetan, nabarmenenak erabiltzeaz gainera (leherkariak batez ere), gehienetan silaba beraren errepikapenez osatzen da hitza (papa, pipi, pupu…).
Guzti honek zertan edo zergatik du garrantzia? Mendeetan zehar probatu, saiatu eta emaitza onak izan dituen bidea delako hizkuntza bere osotasunean irakasteko. Eta alderdi horretan aipatu nahi ditu hizkuntza bakoitzak bere eufonia/kakofonia zentzua duela, beste hizkuntzengandik bereiz dezakeena. Esaterako, euskaldunentzako oso eufonikoa da eta normala hitz baten amaieran K izatea (Alde hortik!). Eta espainiar belarriei min ematen die. Espainolez, lizentzia poetiko normalak dira sinalefa eta dialefak. Euskaldunontzat, zenbait kasutan behintzat, oso gogor gertatzen zaizkigu: Olentzero… pipa hortzetan duela (ue hori diptongo gisan esanda). Zoritxarrez sarri entzuten da hori gure ikastoletan Gabon garaian. Eta euskarak horretarako berezko bidea du: dula. Euskarak ere lizentziak hartzen ditu silaba kontaketari komeni zaionean. Baina bere moduan.
Bustidurak ere (ttipi-ttapa…) umeetatik lantzen dira euskal tradizioan. Eta ez luzatzeagatik orain zehaztuko ez ditudan beste arlo askotxo. Uste dut esandakoarekin nahikoa garbi geratzen dela arlo hau jorratzeko interesa. Haurtzaindegiak, Maisu-Maistra Eskolak, Ikastola eta Ikastetxeak eta… Gurasoak! Beraientzat ere oso egokia izan daiteke mezu hau.

2012/04/26

   Milaka hizkuntza ditugu munduan baino gutxi batzuk ezagutzen ditugu. Blog honetan gure ingurukoak diren gutxi batzuk lantzen dira, bizi garen gizartean baliagarriak direnak. 
   Hizkuntza gehienen jatorria zehaztuta dago baina badira batzuk ezezagunak direnak, horietakoen artean euskara, gurea dena, bat da. (Ikus lehengo mapan nola euskara "ez-sailkatuen" artean agertzen den). Blogako beste hizkuntzak gorri kolorean sartzen dira familia indoeuropearraren barnean. Keinu-hizkuntza ez da hizkuntza linguistikoa, beraz, ez da bertan agertzen.

HIZKUNTZA-FAMILIAK

-Sailkapen genetikoa:
   Munduko  hizkuntza-familiak: blog honetan lantzen diren hiru hizkuntza Indoeuroperrak dira, euskara, berriz, ez dago sailkatuta.

      Prohel-en mapa.

-Familiak:
   Ondorengo mapan munduko hizkuntzak familiaka sailkatzen dira.

       Proyecto Salón Hogar-en mapa.
   Aurreko bi mapetan munduko egoera ikusi dugu, baina nolakoa da    Europako hizkuntzen egoera? Zer gertatzen ari da bizi garen kontinentean? Interesgarria da nola herrialde txikietan hizkuntz txikituak borrokan jarraitzen duten. Espainiar Estatuko adibidea ezagutzen dugu, baina fija zaitezte, adibidez, Kaukaso aldeko egoerarekin edota Errusiarekin. 

   Interesgarria da mapa aztertzea egoeraz ohartzeko eta hizkuntzak erabiltzearen garrantziaz jabetzeko.

EUROPAKO HIZKUNTZEN EGOERA

       Eurominotity-ko mapa.
   Haurren hizkuntzen jabetzari buruz teoria desberdinak daude. Horierako bat ondorengoa da (Wikipediatik aterata), haurra hizkuntza guztiak ikasteko kapazitatearekin jaiotzen da eta hizkuntza batzuekin geratzen da gainontzekoen ezaugarriak desikasiz.

HIZKUNTZA-GRAMATIKA UNIBERTSALA


   Zenbat eta gazteago hasi hizkuntzak ikasten, hobeto?
   Gramatika unibertsalak: Eskola transformazionalaren eta generatiboaren teoria linguistikoa da. Hizkuntza natural guztiek oinarri komun zehatzak dituzte. Oinarri hauek jaiotzetikoak dira, gure gizatasunaren parte dira eta Jesperesen-en gramatika nozionala baino gehiago lantzen da. Haurrei bere ama hizkuntza ikasten laguntzen duen arau multzo bat dagoela esan nahi du. Gramatika unibertsala ikasten dutenek hizkuntza ezberdinen orokortasun komunak bereizten dituzte, ondorengo formularekin: “X zuzena bada, orduan Y gertatuko da”. Ikasketa hau hainbat diziplina linguistikoetara garatu da, adibidez, fonologian eta psikolinguistikan. Ikuspegi honen gramatikari ezagunenak: Noam Chomsky,Edward Sapir eta Richard Montague.

                                      
   Ondorengo testuan, Edurne Toscanok, hizkuntzek duten garantziaz jarduten du. Bere hausnarketa mntz honekin, norberak bere gogoetak egin ditzake eta iritzi pertsonala garatu.


HIZKUNTZEN GARRANTZIA


 Hizkuntza gizakien arteko komunikazioa errazten duen metodorik onena dela esan dezakegu. Hau garatu izan ez bagenu mundua, onerako edo txarrerako, ez litzateke den bezala izango, eta hori da gainontzeko animalietatik bereizten gaituen pisuzko aldea. Honekin hizkuntzaren garrantzia azpimarratzea dut helburu, egia esan, hizkuntza gauza askotarako erabili daitekela ukaezina delako, baina haien artean gure ingurukoekin komunikatzeko eta harremanak mantzentzeko zutabea dela iruditzen zait. Askotan entzun izan dut "una imagen vale más que mil palabras" erderaz deritzon leloa, baina nire ustez hori gezur galanta da. Hitzak mundua aldatzeko eta gauzak momentu batean konpondu zein izorratzeko balio dute. Hitzak maitasuna zein gorrotoa adierazteko balio dizkigute. Hitzak min ematen dute eta beste batzutan aldiz aireak berak eramaten ditu, baina hala ere bakoitzaren atzean zentsu bat dago, zerbait esateko badute eta guzti guztiak, noizbait, baliogarriak izan dira egoerak aldatu eta transformatzeko. Honekin guztiarekin ukaezina da hizkuntza bakoitzak garrantzia baduela esatea, eta gaur egun etorkizunera begira, ingelera ipiniko nuke hizkuntzen hierarkiaren gailurrean. Esan bezala hizkuntza hau pisu handia hartzen ari dela uste dut, izan ere potentzia nagusia den AEB-k erabiltzen duen hizkuntza da. Honen hedapenaren muina merkatu askeen ondorio bat izan daitekela iruditzen zait, eta egia esan, honek hizkuntzaren benetako garrantziaren ideaia deformatzen duen faktore bat dela iruditzen zait. Hala ere hizkuntza dena izaten jarraituko du, eta nahiz eta haren hedapena globalizazioaren ondorio izan, horren aurka ezer gutxi egiterik dagoela uste dut. Amaitzeko aipatzekoa da hizkuntza mantentzeko eta ikasteko modurik eraginkorrena hitz egitea dela, eta horretarako bakoitzaren betebeharra da gogoa eta interesa piztea.